Provera smisla i opravdanosti postojanja jednog hrišćanskog manastira ima onoliko dugu istoriju koliko iznosi trajanje same istorije prisustva jednog hrišćanskog manastira u svetu. Dramatična istorija te provere, podjednako ispoljavana od strane i hrišćana i nehrišćana, trajaće do kraja vremena i sveta, i biće dramatična. I to najpre zato što će osnivači hrišćanskih manastira i osmislitelji manastirskog načina žića poistovećivati tajnu hrišćanskog manastira sa tajnom cele hrišćanske Crkve, Jedne, Svete, Saborne i Apostolske.
To dakle znači da će osnivači jednog hrišćanskog manastira u svetu i žića u njemu sagledavati osnovni smisao njegovoga postojanja i opravdanost njegove pojave na osnovu analogije sa smislom i opravdanošću postojanja hrišćanske Crkve u svetu. Konkretno, domostroj manastira bio je i ostaje istovetan Domostroju Crkve.
Telo manastira biće istovetno Telu Crkve.
Blaga jevanđelska vest o našem spasenju omogućena ovaploćenjem Logosa biće i u manastiru istovetna sa velikom propoveđu Crkve o spasenju sveta.
Hristos koga će po pravoslavnom Otkrivenju i Predanju propovedati hrišćanski manastir, i u kome će po pravoslavnom Otkrivenju i Predanju živeti monasi i monahinje, biće istovetan Isusu Hristu Crkve.
Dakle, on će biti istovetan Svedržitelju i Ženihu Crkve, Sabornom Hristu koji je njena Glava, Telo, Srce, Hleb i Piće, njena Prvina, njen prvi Vernik i Svedok, Ispovednik, Učitelj i Teolog, Monah, Đakon i Prvosveštenik, istorijski Isus Hristos Bogočovek, Blagovesnik preobraženja i nestvorene božanske slave, Blagovesnik smrti i vaskrsenja, Novi Adam, Put, Istina i Život, Car Slave, Sudija vaseljene i Sunce Pravde, Alfa i Omega.
Manastirski život i monaški podvizi usmereni ka Hristu kao Svevrlini biće istovetni životu krštenih i ucrkovljenih hrišćana koji nose Hristovo Ime i ispunjavaju njegove spasonosne zapovesti.
Etos pokajanja i smirenja, bogoljublja i bratoljublja koji se neguje u manastiru, biće istovetan etosu crkvenog pokajanja i smirenja, bogoljublja i bratoljublja.
Manastir kao Vinograd Gospodnji biće istovetan Crkvi kao Vinogradu Gospodnjem, jer ih je zasadila Desnica Gospodnja.
Neprestani post, molitva i podvizi, rad i služenje Svete božanstvene Liturgije radi ohristovljenja način su postojanja jednog hrišćanskog manastira, istovetnog načinu postojanja hrišćanske Crkve.
Blagodatni ukus i miris novog života i nove tvari jedne eshatološke istine koja se okuša i ikonično predstavlja u hrišćanskom manastiru, istovetni su mirisu i ukusu te eshatološke istine koju Crkva blagodatno okuša i ikonično predstavlja u svom hronotoposu.
Status žitelja hrišćanskog manastira je ravnoanđelski, istovetan statusu članova Crkve, novih oboženih ličnosti (eshatoloških portreta) i Božjeg naroda-laosa.
Neprestano slavoslovljenje Carstva Oca i Sina i Svetoga Duha koje se vrši u hrišćanskom manastiru, istovetno je slavoslovlju hrišćanske, slavoslovne Crkve, koja ikonizuje Carstvo Božje.
Sledi zaključak da su hrišćanski manastir i hrišćanska Crkva istovetni po naznačenju i po sadržaju, s napomenom da se žitelji hrišćanskog manastira razlikuju od žitelja jedne crkvene parohije ili parikije po načinu ili stilu ispoljavanja svoje pravoslovne, slavoslovne vere. Istovetnost realnosti i sadržaja bića hrišćanskog manastira i bića i sadržaja hrišćanske Crkve mi možemo donekle uporediti sa genetskim kodom jedne ćelije i jednog organizma, pa reći da je svuda prisutno sve: i u ćeliji celina, i u celini ćelija. I pored toga, velika je tajna jednog hrišćanskog manastira, velika je tajna Jedne, Svete, Saborne i Apostolske Crkve. A tajna manastira, odnosno tajna Crkve je velika zato što mi govorimo o tajni Hrista Jednosuštnog sa Ocem i sa Duhom Svetim.
1.
Nasušna teološka napomena
Teološko osmišljenje bitija hrišćanskog manastira pokazuje nam sledeće. Da najizvornije bogoslovlje, ili crkveno-hramovno bogoslovlje jeste bogoslovlje bogoslužbeno-slavoslovno, i harizmatsko-sotiriološko. Takozvano akademsko bogoslovlje opet, nije što drugo do jedna od projava crkvenog bogoslovlja, ili njegovih ogranaka za potrebe unutrašnje i spoljne crkvene misije, ali i manastirske misije.
Ono je takođe i jedna od njegovih škola za tumačenje smisla postojanja hrišćanskog manastira i manastirske duhovnosti. A ta duhovnost nastoji na sintezi i ravnoteži harizmatske eklisiologije hrišćanskog manastira (život u postu i molitvi, tihovanju i podvizima) i evharistijske eklisiologije (svetotajinski ili mistagoški život).
2.
Hrišćanski manastir kao vinograd
Za Veliki Trebnik, knjigu crkvenog Obredoslovlja, mi možemo slobodno da kažemo da je ona svojevrsnaMagna Charta Sacra Echologica. U molitvi Obreda blagosiljanja grožđa na dan Preobraženja Gospodnjeg u okviru Svete Liturgije, moguće je pronaći potpunuo zaokružene ekološke slike ili predstave hrišćanskog manastira. Stoga ćemo mi staviti težište na takav profil njenog sadržaja, i izvršiti odgovarajuću analizu.
Ta molitva glasi:
Bože, Bože (Oče) naš, Ti si blagoizvoleo da se Tvoj Jedinorođeni Sin, Gospod naš Isus Hristos nazove čokotom, i blagodaću Tvoga Duha učinio si da njegov rod bude uzročnik besmrtnosti.
Blagoslovi i sada, Gospodaru, ovaj rod vinograda, i podaj osvećenje i napredak duše i telesno zdravlje svima koji ga jedu.
Svojom blagodaću sačuvaj naš život u spokojstvu, ukrašavaj naše duše Tvojim večnim i neoduzimljivim darovima, uvek dajući mir svome narodu.
Blagoslovi, umnoži i učini da vinogradi Tvojih vernih slugu uvek obilno rađaju, a njihove ostave ispunjuj svim Tvojim zemaljskim dobrima, da imajući svega izobilno, izobiluju i u svakom dobrom delu – blagodaću i čovekoljubljem Jedinorođenog Sina Tvog, sa Kojim si blagosloven zajedno sa Presvetim i Blagim i Životvornim Tvojim Duhom, sada i u vekove!
3.
Ekološka analiza predstave hrišćanskog manastira
kao crkvenog vinograda
A. – Bože, Bože (Oče) naš, Ti si blagoizvoleo da se Tvoj Jedinorođeni Sin, Gospod naš Isus Hristos nazove čokotom, i blagodaću Tvoga Duha učinio si da njegov rod bude uzročnik besmrtnosti.
Blagovoljenjem Boga Oca, Bog Sin, Gospod Isus Hristos nazvan je Čokotom, a blagodaću Duha Svetoga, Koji se naziva i Duhom Sina, Hristov rod je postao uzročnik besmrtnosti.
Ova tajna upućuje nas na Domostroj Sina, koji je nezamisliv bez Oca i Duha Svetoga. Punoća blagovoljenja i ljubavi Boga Oca, i blagodati Gospoda našega Isusa Hrista i zajednice Svetoga Duha očitovana je u Crkvi, ili u Vinogradu Gospodnjem, u čijem centru je ukorenjen Hristos Čokot, čiji rod su očokoćeni i obesmrćeni hrišćani. Svaki vid organizovanja njihovog življenja, uključujući i manastirski, jeste crkven, a to istovremeno znači i vinogradan, kroz koga kao kroz organizam neprestano teku bezbrojne blagodatne struje životvorne Evharistije.
B. – Blagoslovi i sada, Gospodaru, ovaj rod vinograda, i podaj osvećenje i napredak duše itelesno zdravlje svima koji ga jedu.
Postojanje hrišćanskog manastira, monaha i monahinja jeste po blagoslovu Božjem kroz blagoslov Crkve i episkopa. Osvećenje i napredak duša i telesno zdravlje odnosi se najpre na evharistijsko osvećenje i napredak duša i tela monaha i monahinja, ali i vernih koji zajedniče s njima, i najzad celokupne tvari prema kojoj svaki manastir ima svešten i svetotajinski odnos. Zato naglašavamo da je manastirski hronotopos prožet blagodaću neprestane molitve i neprestanih podviga monaha i monahinja, koji se krepe blagodatnom, evharistijskom silom.
V. – Svojom blagodaću sačuvaj naš život u spokojstvu, ukrašavaj naše duše Tvojim večnim i neoduzimljivim darovima, uvek dajući mir svome narodu.
Spokojstvo i mir su osnovne odlike manastirskog života, blagodareći blagodati koja ga ustrojava i usavršuje. Spokojstvo i mir su pokazatelji pokajnoga stanja koje odlikuje monahe i monahinje. Takođe su pokazatelji njihove izmirenosti sa Bogom, bližnjim i celokupnom tvari; pokazatelji su osveštanog, blagovesničkog načina opštenja; na to ukazuje njihova anđelska shima, na koju se oni i obavezuju. Zato su oni toliko osetljivi na prosvetljenje i svetlost; naravno, svetlost nestvorenu, božansku, tavorsku.
O hrišćanskim dušama, ukrašenim Božjim večnim i neoduzimljivim darovima, bogoslovstvuje i harizmatoslovstvuje apostol naroda, sveharizmatični Pavle, uzor podvižnika.
A o duhovnim darovima, braćo, neću da ne znate, kaže on (1. Kor. 12, 1). Pažljivo čitanje trećeg stihaPrve Poslanice Korinćanima ukazuje nam na prvi, osnovni i najglavniji dar: Zato vam dajem na znanje, da niko ko Duhom Božjim govori ne kaže: Anatema na Isusa! I niko ne može reći: Isus je Gospod, osim Duhom Svetim. Drvo života i Čokot pića života, zasađeni u samom cenru Crkve, odnosno hrišćanskog manastira, odnose se na Gospoda Isusa Hrista, i zato monasi i monahinje neprestano izgovaraju Njegovo životvorno Ime, i pričešćuju se Njegovim Svetim Evharistijskim bemrtnim Plodovima.
Različni su darovi, ali je Duh isti, različne su i službe, ali je Gospod isti. I različna su dejstva, ali je isti Bog koji dejstvuje sve u svima (4-6). Duh Sveti je Duh Gospoda Hrista, ravnomoćan sa Ocem i Sinom u izgrađivanju Vinograda Božjeg, kroz darove, različne službe i sveštenodejstva.
Manastir je takođe jedno telo koje ima mnoge udove, a svi udovi jednoga tela, iako su mnogi, jedno su telo (12), baš kao i Hristos.
Kao što se u Crkvi jednim Duhom svi mi krstismo u jedno telo..., i svi smo jednim duhom napojeni(15), tako su i u manastiru svi jednim Duhom postriženi u jedno manastirsko bratstvo ili sestrinstvo, odnosno manastirsko telo, i svi, sa sviju strana sabrani, jednim su Duhom napojeni, eda bi opijeni njime boravili u pokajanju i blagodati. Etos hrišćanskog manastira se zasniva na tome da se drži ljubavi, i da se stara za duhovne darove (1 Kor. 14, 1), eda bi se Crkva izgrađivala (5).
G. – Blagoslovi, umnoži i učini da vinogradi Tvojih vernih slugu uvek obilno rađaju, a njihoveostave ispunjuj svim Tvojim zemaljskim dobrima, da imajući svega izobilno, izobiluju i u svakom dobrom delu –
Crkva je Ikonomisa blagoslova kojim se umnožavaju vinogradi Gospodnjih vernih slugu, eda bi uvek obilno rađali. Vinogradi su pomesne Crkve, kao i manastirske naseobine, naseljene vernim slugama koje obilno rađaju plodove pokajanja, i izobiluju u svakom dobrom delu. Braća, na slobodu pozvana; samo ne slobodu za ugađanje telu, nego da iz ljubavi služe jedni drugima... po Duhu da hode, da pohotu telesnu ne bi činili... jer oni koji tako nešto čine, neće naslediti Carstva Božjega (Gal. 5, 13, 16, 21).
A plodovi Duha su: ljubav, radost, mir, dugotrpljenje, radost, dobrota, vera, krotost, uzdržanje(22).Ostave Crkava i manastira pak jesu svetitelji i prepodobni, ispunjeni duhovnim blagodatnim vrlinama kao sveukrasima; oni su i blagodatni sasudi Duha Svetoga, poznati i kao zemaljski anđeli i nebeski ljudi. Ostave su i bezbrojni kivoti sa moštima svetih i prepodobnih ugodnika Božijih, nosilaca izobilja u svakom dobrom delu, odnosno vrlini.
– blagodaću i čovekoljubljem Jedinorođenog Sina Tvog, sa Kojim si blagosloven zajedno sa Presvetim i Blagim i Životvornim Tvojim Duhom, sada i u vekove!
Znak raspoznavanja pravoslavnog predanjskog bogoslovlja u celini jeste njegov slavosloveći etos. On kao kvasac prožima celokupan život Crkve, te prema tome i život jednog hrišćanskog manastira. Manastirsko bogoslovlje u svom najizvanrednijem smislu reči dakle, jeste bogoslužbeno, doksološko, slavosloveće. Sav podvižnički život takođe ima za cilj slavoslovljenje Oca i Sina i Svetoga Duha. I to zbog onoga što najbogoljubiviji monasi žele da vide, i što vide, oko Boga. Njegovu večnu slavu, ili svetlost, koja i žitelje manastira podstiče na neprestano slavoslovljenje. Punoća toga slavoslovljenja jezički je ugrađena u najsavršenije bogoslovsko delo – Svetu Liturgijsku Anaforu – kao njena naslovna ili vozglasna formula. Zato je liturgijsko delo i jednog manastira njegovo najvažnije delo, koje obuhvata, i sobom prožima celokupnu delatnost njegovu, i njegovoga bogoslovlja, opravdavajući njegovo postojanje na zemlji, i potrebu za njim.
